sobota, 16 listopada 2013

Trudne nazwiska zakończone na -e

Na ekrany kin weszła Papusza – film wyreżyserowany przez Joannę Kos-Krauze i Krzysztof Krauzego. Dziennikarze filmowi nie bez powodu zachwycają się tym obrazem – jednak czytelników recenzji Papuszy już nie zachwycają błędy w tekstach, zwłaszcza te dotyczące odmiany nazwiska twórców filmu.

Grzegorz Kuprowski w portalu Gazeta.pl pisze tak: „Warto przypomnieć sobie tę nieco zapomnianą kartę z literackiej historii Polski. Małżeństwo Krzysztofa i Joanny Krauzech długo kazało nam czekać na kolejny film, ale zdecydowanie nie zawiodło” (całą recenzję przeczytaj tutaj).

Przypominamy: nazwiska zakończone na –e wywodzą się z języka niemieckiego, ale po polsku należy je odmieniać (wyjątek to sytuacja, w której nazwisko poprzedzone jest jakimś określnikiem, który został odmieniony, np. „brawa należą się reżyserowi Krauze”). Trudność polega na tym, że tego typu nazwiska odmieniają się według innych reguł w liczbie pojedynczej (odmiana przymiotnikowa, np. Krauzego, Krauzemu, Krauzem), a według innych w liczbie mnogiej (odmiana rzeczownikowa – rzeczowniki męskie osobowe). Zatem pełna odmiana w liczbie mnogiej wyglądać będzie tak:
M Krauzowie jak ojcowie
D Krauzów jak ojców
C Krauzom jak ojcom
B Krauzów jak ojców
N Krauzami jak ojcami
Msc Krauzach jak ojcach
W Krauzowie! jak ojcowie!
W zacytowanym wyżej zdaniu powinno być zatem: „małżeństwo Krzysztofa i Joanny Krauzów”.

Osobom mającym problemy z odmianą nazwisk polecamy krótki wykład na ten temat, jaki można przeczytać w internecie (zobacz tutaj), a czytelnikom recenzji filmowych proponujemy raczej wyprawę do kina niż czytanie tekstów krytycznych, które czasem mogą przynieść więcej szkody niż pożytku, także jeśli chodzi o samodzielną ocenę tego czy innego dzieła filmowego.

sobota, 19 października 2013

Tylko ludzie z marginesu szczepią się przeciw grypie


Choć pozostajemy wiernymi czytelnikami portalu Gazeta.pl, od dawna już widzimy jego coraz niższą jakość. I nie chodzi tu tylko o jakość informacyjną, ale też o respektowanie norm poprawności językowej. Coraz częściej mamy wrażenie, że redaktorami i korektorami tekstów publikowanych w tym portalu są sami dziennikarze, a efekt tych zabiegów raz śmieszy, raz przestrasza (lub: odstrasza). I coraz częściej myślimy: „nie, już ostatni raz te bzdury...”.

I oto niedawno mieliśmy okazję dowiedzieć się, że tylko ludzie z marginesu szczepią się przeciw grypie. Ponieważ szczepionka jest płatna i kojarzy się raczej z korporacyjnymi zwyczajami, ta informacja niepomiernie nas zdziwiła. Z tym większym zaciekawieniem sięgnęliśmy zatem do tekstu o tajemniczym tytule „Jestem marginesem społecznym. Zaszczepiłam się przeciwko grypie” (artykuł dostępny tutaj). Okazało się, że autorka tekstu, pisząc margines społeczny, miała na myśli malejącą liczbę szczepiących się i fakt, że wedle statystyk osoby, które korzystają ze szczepień przeciw grypie, stanowią ledwo kilka procent całego społeczeństwa.

A przecież wyrażenie margines społeczny, jak podaje np. Słownik języka polskiego PWN (zob. tutaj), określa ludzi wykolejonych, stojących poza społeczeństwem nie dla swej wyjątkowości (rzadkości), ale dlatego, że łamią normy społeczne i nie zwracają uwagi na zasady współistnienia z innymi. Definicję ludzi z marginesu – w mniej oficjalnej formie – można także znaleźć choćby w skeczach kabaretowych (np. kabaret Limo – zob. tutaj).

Zatem wyjątkowość kogoś, kto określa siebie przez zdanie „jestem marginesem społecznym”, nie jest wyjątkowością godną naśladowania, ale przeciwnie – czymś, co raczej się odrzuca, spycha jeszcze bardziej na margines albo próbuje się naprawiać/leczyć. Wyznanie dziennikarki portalu Gazeta.pl jest zatem tyleż niezręczne, co ryzykowne. I jeśli miała to być zabawa słowem, próba przyciągnięcia czytelnika czy inny tego typu zabieg stylistyczny, to naszym zdaniem nie wyszło – znowu.

Metafory mają to do siebie, że łatwo ześlizgują się w dosłowność lub śmieszność. Wyrażenie/zdanie/porównanie, które pozornie wydaje się efektownym zabiegiem, zwłaszcza jeśli towarzyszy temu nieprzemyślane zachłyśnięcie się formą, może szybko zepchnąć swojego autora na margines. Pół biedy, jeśli jest to margines życia literackiego/publicystyki itp. Gorzej, gdy jest to margines społeczny...

środa, 28 sierpnia 2013

Kurdwanowie bawią się pod koniec lata

Początek września to w jednej z krakowskich dzielnic (Kurdwanów Nowy) czas wesołej zabawy dla osiedlowego ludu, zabawy ochrzczonej przez jej organizatorów (Rada Dzielnicy XI i Spółdzielnia Mieszkaniowa „Kurdwanów Nowy”) jako Festyn „Jesień Kurdwanów”. Nazwa to zadziwiająca, która każe nie tylko osiedlowemu ludowi zapytać: kim jest nieznany szerzej krakowski lud Kurdwanów? A dalej każe się zastanawiać: czego można się spodziewać po tak nazwanej imprezie? Turnieju gier jaskiniowych? Targów średniowiecznych rzemiosł? Degustacji przedziwnych zielnych naparów?

Nie wiemy, co kierowało organizatorami festynu, kiedy wybierali nazwę tej – skądinąd całkiem sympatycznej – osiedlowej zabawy. Może chodziło im o to, że nazwa „Jesień kurdwanowska” czy „Kurdwanowska jesień” kojarzyłaby się raczej z imprezą dla seniorów albo z poważnymi koncertami muzyki zgoła niepopularnej? Może nazwę „Jesień na Kurdwanowie” trudno było zakomponować na plakacie z programem wydarzenia? Albo – wydała się komuś za smutna, za jesienna właśnie, a impreza ma raczej charakter optymistyczny – to taki ostatni akcent lata i informacja dla ludu: „Wróciliście z wakacji? No to zobaczcie: wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej – a w dodatku jakże wesoło!”?

Niestety, nie wiemy, co myśleli pomysłodawcy nazwy, bo nie mieliśmy szczęścia uczestniczyć w owej burzy mózgów, której efektem jest nazwa „Jesień Kurdwanów”. Ale wiemy jedno: nazwa „Jesień Kurdwanów”, zapisana w ten właśnie sposób, bez myślnika, spójnika czy przyimka, jest po prostu dziwaczna i myląca. Jest niejednoznaczna i zamiast promować osiedlowy festyn, daje hasło do żartów.

Przy okazji warto krótko omówić pochodzenie nazwy Kurdwanów – najpewniej wywodzi się ona od rzeczownika „kurdwan/kurdyban” oznaczającego: 1. rodzaj drogiej skóry wyprawnej; 2. roślinę, kurdybanek, bluszczyk ziemny (więcej na ten temat w Słowniku XVII w. PAN – tutaj).

niedziela, 12 maja 2013

Kłopoty w wirtualnym świecie

I znów wracamy do problemów z przyimkami w/na (pisaliśmy o tym tutaj i tutaj). Tym razem chodzi przede wszystkim o niepoprawne połączenia w rodzaju „Znalazłam to na internecie”, „Można przeczytać na internecie”, „Zobaczyłem to na serwisie XYZ” itp. Zdania tego typu, niestety coraz częściej słyszane w codziennych rozmowach i widywane na internetowych forach, zawierają rażące błędy. Poprawne jest bowiem tylko wyrażenie „w internecie” (w razie wątpliwości warto pamiętać takie związki wyrazowe, jak: „w sieci” czy nie bez powodu użyte w tytule tego posta „w wirtualnym świecie”).

Skąd te błędy? Tłumaczenie ich analogią do angielskiego on the internet wydaje się niesłuszne i według nas jest pewnym nadużyciem – wyrażeń „na internecie” używają osoby niekoniecznie doskonale (czy nawet: nie w stopniu średnio zaawansowanym) obyte z angielskim. Jeśli już szukać jakichś analogii, to raczej trzeba by przywołać tutaj wyrażenie „na stronie WWW”, które jest poprawne. Jednak, jak wielokrotnie już udowodnialiśmy w naszych felietonach, takie swobodne traktowanie języka i stosowanie nieuprawnionych analogii rodzi wiele błędów. Wyrażenie „na internecie” nie dość że błędne, dodatkowo odsyła do bardzo prymitywnego i potocznego języka ulicy (zob. takie zdania jak np. „U nas na zakładzie”, „Pracuję na serwisie samochodowym” itp.). Należy się go zatem wystrzegać.

W wirtualnym świecie warto zatrzymać się jeszcze chwilę, by omówić inne sprawiające problemy wyrazy i połączenia wyrazów. Choćby taki dylemat – powinno się mówić „na portalu” czy „w portalu”? Językoznawcy nie są zgodni, coraz częściej przychylając się do popularnej w użyciu formy „na portalu” („Na portalu XYZ znalazłem takie ogłoszenie”, „Pomoc na portalu”, „Nowości na portalu itp.) i uznając ją za dopuszczalną (zob. wypowiedź prof. Jana Miodka – tutaj). Nam wciąż elegantsze i jedynie poprawne wydaje się wyrażenie „w portalu” (portal to dla nas raczej miejsce publikowania artykułów, informacji niż tablica ogłoszeniowa – zatem „w portalu" jak „w gazecie”, „w serwisie” czy wreszcie „w wortalu”).

I jeszcze dylemat dotyczący odmiany wyrazu „post” – w dopełniaczu powinno być „postu” czy „posta”? Teoretycznie obie formy są poprawne, ale ponieważ w polszczyźnie wyraz „post” jest wieloznaczny (przed pojawieniem się internetu „post” oznaczał tylko akt powstrzymywania się od jedzenia w ogóle albo od przyjmowania określonych rodzajów pożywienia, przede wszystkim z pobudek religijnych), to zasadne i podyktowane dążeniem do precyzji językowej będzie pozostawienie formy „posta” jako poprawnej w odniesieniu do wiadomości publikowanej w internecie (na forum, w serwisie, w portalu, na blogu), natomiast mówienie „postu” tylko w przypadku, gdy myślimy o dawnym znaczeniu tego wyrazu.

Ostatnia sprawa dotyczy potocznego skrótu „net” (od: internet). W dopełniaczu powinniśmy mówić „netu” czy „neta”? Tu należy zastosować analogię do wyrazu „internet” – więc podobnie jak powiemy „Nie mam internetu”, „Ściągnąć coś z internetu”, „Mam dostęp do internetu”, używając skrótu wyrazu, mówimy „Nie mam netu”, „Ściągnąć coś z netu”, „Mam dostęp do netu”.

Słownictwo związane ze światem wirtualnym jest wciąż stosunkowo nowe w polszczyźnie, dlatego w razie wątpliwości warto zasięgnąć raczej rady specjalistów, niż samemu szukać rozwiązań.

poniedziałek, 6 maja 2013

Bo tu jest Brodłej

Tym razem skrótowo i fotograficznie - te zdjęcia to efekt majówkowego wypadu za miasto. I choć cel wypadu był krajoznawczo-rekreacyjny (zamek Lipowiec, Dolina Mnikowska i okolice), to podziwianie krajobrazów i architektury nie przeszkodziło w zebraniu materiału do analiz językoznawczych.


Przydrożna reklama w miejscowości Brodła, czyli Broadway po polsku


Aż kłuje w oczy! Reklama w miejscowości Babice